زنگ خطر برای بناهای تاریخی اصفهان
تاریخ انتشار: ۳ شهریور ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۹۱۱۴۳۰
فرونشست در کمین شهرموزه اصفهان است؛ پلها در عرصه رودخانه زاینده رود، دولتخانه صفوی، میدان نقش جهان و تراکم بناهای تاریخی در محور تاریخی فرهنگی اصفهان همه در خط اول هجوم عوارض فرونشست قرار دارند. به گفته کارشناسان، جنس خاک، ضخامت آبرفت و وسعت آبخوان، نوع عوارض فرونشست و میزان آسیب، این پدیده را تحت تاثیر قرار میدهد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
برخی کارشناسان سازه به ایرنا گفته اند که بیشتر پلهای تاریخی اصفهان به دلیل قرارگیری روی آبرفت با عمقهای مختلف و همچنین میدان نقش جهان با آثار بی نظیری چون مسجد شیخ لطفالله، مسجد امام، عمارت عالی قاپو و سردر بازار قیصریه به دلیل ضخامت و وسعت زیاد آبرفتی که بر آن بنا شدهاند، تحت تاثیر عوارض فرونشست قرار دارند و شدت گرفتن فرونشستها میتواند برای آثار میراث فرهنگی اصفهان تهدید جدی باشد.
طبق اعلام سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی و همچنین دفتر منطقهای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نرخ فرونشست زمین با توجه به جنس خاک و ضخامت آبرفت در حوالی زاینده رود و بناهای تاریخی اصفهان حدود پنج سانتیمتر در سال است اما به گفته آنها نتایج دقیقتر بعد از یک دوره پایش یک ساله با استفاده از دستگاههای جی پی اس اعلام خواهد شد.
به گفته پایشگران فرونشست در اصفهان، ذرات خاکِ دانهریزتر، عوارض فرونشست را زودتر نشان میدهد چراکه فضای بین آنها محدود است و سریعتر فشرده میشوند.
کارشناسان به ایرنا گفته اند که ذرات خاک در شمال شهر اصفهان دانهریز است و از این رو عوارض فرونشست بیشتر از سایر مناطق آشکار میشود؛ عوارضی که بیشتر به صورت موضعی و فروریزش و شکافهای چند ضلعی به نظر میآید
در جوار زاینده رود به دلیل دانه درشت بودن ذرات خاک، فرونشست کمتر عرض اندام کرده است اما با روند خشکی زاینده رود، کمبود آب، برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی و جبران نشدن آبخوانها، فرونشست بیشتر هیبتش را بر ساختمانها و البته بناهای تاریخی نشان میدهد.
فرونشست زمین به سمت آثار تاریخی اصفهان در حال پیشروی است
حسین حجتی مدیر دفتر منطقه ای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان در گفت و گو با ایرنا دشت اصفهان -برخوار را به لحاظ عمق و ضخامت رسوبات به کاسهای تشبیه کرد که هر چه از طرف کوه صفه به سمت شمال آن حرکت کنیم، ضخامت آبرفتها و عمق سنگ بستر بیشتر و ذرات خاک، دانه ریزتر میشوند.
حجتی گفت: فرونشست در حاشیه رودخانه زاینده رود وجود دارد اما چون رسوبات درشت دانه ترند، ترک و شکافها خیلی نمایان در سطح زمین دیده نمیشود اما آثار این پدیده را در شمال اصفهان بهتر میتوانیم ببینیم به این دلیل که خاک ریزدانهتر است و از سوی دیگر عمق، ضخامت و جنس رسوبات با هم تفاوت دارند و ترکها بیشتر نمایان میشود.
حجتی معتقد است که هرچه برداشتها از آبهای زیرزمینی دشت اصفهان -برخوار بیشتر باشد، در مقابل آبخوان تغذیه نشود و رودخانه زاینده رود جریان نداشته باشد، حرکت آثار فرونشست به سمت آثار تاریخی و مرکز اصفهان شتابانتر میشود.
به گفته مدیر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان، عوارض فرونشست در نقاط مختلف شمال اصفهان، فروریزش و موضعی اند و عوارض فرونشستها به سمت مناطق شهری و مرکز اصفهان ناحیه ای میشوند و منطقه وسیعی را تحت تاثیر قرار میدهند.
مدیر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان گفت: بررسیهای اولیه نشان دهنده آن است که پل جویی، یکی از پنج پل تاریخی شهر اصفهان، نشست نامتقارن دارد، یعنی فرونشستِ یک سمت رودخانه با فرونشستِ سمت دیگر یکسان نیست و این خطرش زیادتر است یا ترکی که در پل خواجو ایجاد شده و گفته میشود مرتبط با خودِ سازه است، مربوط به فرونشستهای ۲ طرف پل محسوب میشود. پل خواجو نیز در۲ طرف، نشستهای نامقارن کرده است.
وی تاکید کرد: فرونشست از سمت شمال اصفهان به صورت نعل اسبی به سمت مرکز شهر حرکت میکند، در زمان حاضر بیشترین فرونشستها در شمال اصفهان است و برخی مناطق شهری اصفهان در سال ۱۵ تا ۱۶ سانتیمتر فرونشست دارند، این میزان فرونشستها در حاشیه رودخانه زاینده رود پنج یا ۶ سانتیمتر در سال بیشتر نیستند اما آثار آن آرام آشکار میشود.
به گفته حجتی، فرونشست نعلی یا هلالی شکل شمال اصفهان را دربرگرفته به سمت مناطق شهری، رودخانه زاینده رود، پلهای تاریخی، میدان نقش جهان در حال پیشروی است و تاثیر فرونشست در این مناطق برای آنها رویت شده است.
حجتی افزود: در میدان فیض، در جوار پل خواجو، آثار فرونشست در دیواره ها و ساختمانها مشخص شده اند و در پلهای تاریخی سی و سه پل، جویی، خواجو، آثار فرونشست را میبینیم؛ عوارض فرونشست بر ابنیه و آثار تاریخی شهر اصفهان اثرات مخربی خواهد داشت و برگشت ناپذیر است.
میدان نقش جهان و فرونشست با احتمال تخریبهای موضعی
در این پیوند، مجید تابش متخصص سازه و عضو هیات مدیره و رییس گروه تخصصی عمران سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان به ایرنا گفت که در محلهایی که سازهها روی مرز آبرفت و سنگ قرار داشته باشند، بیشترین آسیب فرونشست را به دلیل اختلاف میزان حرکت قائم سطح زمین شاهد خواهیم بود و در سایر نواحی مانند مناطقی که به طور کامل بر روی آبرفت با عمق تقریبی یکسان قرار داشته باشند، آسیبها به مراتب کمتر و ناچیز دیده میشود.
وی در رابطه با آثار فرونشست بر بناهای تاریخیِ شاخص اصفهان گفت: پلهای تاریخی داخل محدوده شهر اصفهان از غرب به شرق شامل مارنان، سی و سه پل، جوبی، خواجو و شهرستان است و به جز پل شهرستان که روی سازند سنگی بنا شده است، سایر پلها روی آبرفت با عمقهای مختلف ساخته شدهاند و در صورت حمله فرونشست، احتمال بروز ترک و خرابی در آنها وجود دارد.
تابش افزود: مجموعه تاریخی میدان نقش جهان روی آبرفت با عمق بیشتری قرار گرفته است و به دلیل ابعاد بزرگ طول و عرض شاهد بروز ترک و تخریبهای موضعی یا چرخیدگی ابنیه خواهیم بود.
وی یادآور شد: طبق مطالعات و بررسیهای سازمان زمین شناسی و سازمان نقشه برداری نرخ فرونشست از غرب به شرق و از جنوب به شمال افزایشی است و بر همین اساس احتمال فرونشست غیرمتوازن که باعث بروز خرابی در سازهها میشود، در مرز بین تغییر جنس خاک زیرین (منطقه خطر) بسیار زیاد است.
از نگاه تابش منارههای تاریخی در بخش اصفهان قدیم، بازار با طول چندین کیلومتر و مجموعه مسجد جامع عتیق و بناهای واجد ارزش تاریخی در صورت قرارگیری در منطقه خطر (زون خطر) با مشکلات ناشی از فرونشست مواجه خواهند شد و از این رو به گفته وی ضرورت تسریع در تکمیل مطالعات جاری توسط نهادهای حاکمیتی و شهری وجود دارد.
ترکهایی که برای پلهای تاریخی اصفهان خطرناکاند
رضا اسلامی رییس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی اصفهان نیز در گفتو گو با خبرنگار ایرنا در باره آنچه با فرونشست، شهرموزه اصفهان را تهدید خواهد کرد، گفت: سازه پلهای تاریخی شهر اصفهان بر اساس اینکه همیشه آب در بستر رودخانه زاینده رود جاری است، ساخته شدهاند؛ نه اینکه شوک به این بناها وارد کنیم، مقطعی آب را باز کنیم و ببیندیم! این باز و بسته شدن آب باعث تنش میشود و این ترکهایی که در پل خواجو یا جویی ایجاد شده، حاصل همین تنشهاست.
به گفته اسلامی، قرار است پایش پلهای تاریخی اصفهان نیز در برنامه سازمان زمین شناسی اصفهان گنجانده شود: یکسری ترکها در سی و سه پل، جویی وخواجو و به خصوص پل جویی وجود دارد که این ترکها بیشتر فرونشستی است و نه حاصل از کشش. این ترکها برای این سازههای تاریخی بسیار خطرناکاند و قرار است آنها را به لحاظ عوارض فرونشست، پایش و بررسی کنیم.
رییس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی اصفهان به ایرنا گفت: هنوز امید داریم که با جاری بودن زاینده رود آبخوانهای ما جان بگیرند؛ زاینده رود هنوز هم توان زایش دارد اما با روند خشکی پیش رو و برداشت از آبهای زیرزمینی، زمانی میرسد که اگر آب در زاینده رود جاری شود، مثل این است که آب را در یک خیابان جاری کرده باشند و آبی در زمین نفوذ نکند.
زاینده رود منبع تغذیه دشت اصفهان – برخوار است و از این رو اشاره اسلامی در واقع یک هشدار جدی است که اگر خشکی زاینده رود و برداشت آبهای زیرزمینی ادامه داشته باشد و به این ترتیب آبخوانها تغذیه نشوند، خطرات ناشی از فرونشست برای بناهای تاریخی اصفهان جدیتر خواهد شد.
عوارض فرونشست و آینده مبهم میراث تاریخی اصفهان
همچنین جهانگیر عابدی کوپایی استاد گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان برای بررسی آنچه در دشت اصفهان _ برخوار با روند خشکی زاینده رود و برداشتهای بیرویه از منابع آب زیرزمینی رخ داده است به ایرنا گفت که خشکسالی اخیر در کشور که ناشی از تغییر اقلیم و گرمایش زمین است باعث شده است تا بیش از ۴۰ درصد آبهای سطحی را که تشکیل دهنده رودخانه ها بوده اند، از دست بدهیم.
وی افزود: وقتی آبهای سطحی با چالش روبه رو میشود، مصرف کنندگان آبهای سطحی به آبهای زیرزمینی روی میآورند؛ این باعث شده است که در سالهای اخیر، حدود یک چهارم ذخایر راهبردی منابع آب زیرزمینی را (سیزده و نیم میلیارد مترمکعب) از دست بدهیم و در استان اصفهان نیز با این پدیده روبه رو بوده ایم و این موجب شده استکه هم کیفیت آب تحت تاثیر قرار بگیرد و شورتر شود و هم اینکه برداشت بی رویه باعث شده که با فرونشست زمین در نقاط مختلف استان از جمله دشت برخوار روبه رو شویم.
عابدی کوپایی تاکید کرد: زمانی که آبهای زیرزمینی، بی رویه استخراج شود، فضاهای خالی و منافذی که در آبخوانها هستند از آب تهی و بسته میشود و فرونشست زمین اتفاق میافتد. نکته مهم این است که فرونشست غیرقابل برگشت است و حتی نمیتوانیم با اجرای طرحهای تغذیه مصنوعی وضعیت را به حالت قبل برگردانیم.
به گفته عابدی کوپایی برآوردهایی که توسط وزارت نیرو اعلام شده در استان اصفهان رقمی حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب کسری آب را نشان میدهد اما اینکه چه میزان کسری آب در شهرستان اصفهان وجود دارد و چه میزان از منابع آب زیرزمینی برداشت شده، نیاز به بررسی بیشتر دارد.
این کارشناس آب با اشاره به نرخ بحرانی فرونشست در جهان یعنی ۴ میلیمتر در سال، ۱۵ سانتی متر فرونشست در دشت اصفهان برخوار را نگران کننده دانست و افزود: این میزان فرونشست به میراث فرهنگی و آثار تاریخی اصفهان، تاسیسات زیربنایی مثل ساختمانها، خطوط مواصلاتی، جادهها، خطوط ریلی، آبرسانی، گازرسانی، خطوط انتقال برق آسیب میزند و اگر از الان به فکر نباشیم وجلوی پیشرفت آن را نگیریم، در سالهای آینده معلوم نیست که چه وضعیتی پیش خواهد آمد.
عابدی کوپایی یادآور شد: همه ارگانهای ذی ربط باید نسبت به این موضوع حساس باشند و اجازه ندهند برداشتهای بی رویه آبهای زیرزمینی انجام شود. جاری شدن زاینده رود میتواند راه حل یا بخشی از آن باشد و علت هم این است که میتواند از وخیمتر شدن وضعیت، حداقل در برابر آثار تاریخی ای که بیشتر در اطراف زاینده رود قرار گرفتهاند، جلوگیری کند.
پیگیری مکرر خبرنگار ایرنا برای گفتوگو با معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان و همچنین مسوولان شرکت آب منطقه ای اصفهان برای بررسی ابعاد تاثیر فرونشست بر بناهای تاریخی و وضعیت کسری آب و برداشتها از آبخوان دشت اصفهان _ برخوار بی نتیجه ماند.
فرونشست یک پدیده زیست محیطی، بهمعنی نشست تدریجی و یا پایین رفتن ناگهانی سطح زمین بهدلیل تراکم مواد زیر سطحی است. برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی ناشی از نیاز روزافزون به منابع آب که به دنبال توسعه صنعت و کشاورزی در اصفهان رخ داده از دلایل اصلی فرونشست به شمار میرود.
تهدید و آسیبهای جبران ناپذیر سازهها و تاسیسات شهری، خطوط انتقال نیرو، ساختمانها و به خصوص بناهای تاریخی و شهره شهر موزه اصفهان از جمله نگرانیهای کارشناسان برای آینده پیش روی اصفهان بر اثر برداشتهای بیرویه از منابع آب زیرزمینی است.
برچسبها مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ایرنا فرونشست مسجد شیخ لطف الله میدان نقش جهان اصفهان میراث فرهنگی وزارت نیرو سی و سه پل مركز تحقيقات راه مسكن و شهرسازی پل خواجومنبع: ایرنا
کلیدواژه: مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی ایرنا فرونشست مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی ایرنا فرونشست مسجد شیخ لطف الله میدان نقش جهان اصفهان میراث فرهنگی وزارت نیرو سی و سه پل مركز تحقيقات راه مسكن و شهرسازی پل خواجو سازمان زمین شناسی رودخانه زاینده رود آب های زیرزمینی تاریخی اصفهان منابع آب زیرزمینی مرکز تحقیقات راه میدان نقش جهان مسکن و شهرسازی بناهای تاریخی پل های تاریخی آثار فرونشست میراث فرهنگی استان اصفهان فرونشست زمین زاینده رود ایرنا گفت شمال اصفهان آثار تاریخی فرونشست ها دشت اصفهان ساختمان ها شهر اصفهان برداشت ها آبخوان ها تحت تاثیر سی و سه پل پل خواجو ذرات خاک شده اند جنس خاک بی رویه سازه ها ترک ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۹۱۱۴۳۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
محوطه جهانی نقشرستم بهدلیل فرونشست تعطیل شد | مدیر پایگاه میراث جهانی تختجمشید: فرونشست نقش رستم بحرانی تر از تخت جمشید است
همشهری آنلاین - محمد باریکانی: فرونشستهای متعدد رخ داده در محوطه باستانی ثبت جهانی شده نقشرستم، این مجموعه را در ۲ روز گذشته به تعطیلی کشاند تا تیم پایش، حفاظت و مرمت در آن مستقر شوند و گزارش علمی خسارات وارد شده به نقش رستم را ارائه کنند تا ساماندهی این میراث جهانی ایران آغاز شود.
علیرضا عسگریچاوردی به وزارت میراثفرهنگی گفته است که بخشی از فرونشستهای رخ داده در نقش رستم بهدلیل فرونشست عمومی دشت مرودشت رخ داده و بخش دیگر آن به آوار گسترده باروهای خشتی نقش رستم بازمیگردد که در بارندگیهای چند روز اخیر دچار رانش شده است.
به گزارش همشهری، فرونشست عمومی دشت مرودشت بهدلیل برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی رخ داده و هزاران چاه غیرمجاز واقع در اطراف این محوطه باستانی که کارکرد کشاورزی داشتند با برداشت میلیاردها مترمکعب آب به پایین رفتن سطح سفرههای آب زیرزمینی این منطقه و خشکیدگی آبخوانهای زیر سطح خاک منجر شدهاند که به ایجاد ترکها و شیارهای عمیق و طولانی در این منطقه و درست در نزدیکی نقش رستم، تخت جمشید، آرامگاه کورش و دشت پارسه انجامیده است.
نقش رستم رکورددار فرونشست در دشت پارسهدکتر علیرضا عسگریچاوردی، مدیر پایگاه میراثجهانی تخت جمشید: آب قابل شرب تا ۱۰ سال آینده در تختجمشید، پارسه و دشت مرودشت وجود ندارد و تمامی چاههای آب این منطقه بهدلیل شوری زیاد غیرقابل استفاده خواهند شد. موضوع فرونشست در تختجمشید و دشت پارسه پیچیده شده است. اقدام لازم در وهله نخست برای مقابله با این پدیده، بستن چاههای آب بود که بسیاری از چاهها پر شدند، اما مقابله با فرونشست زمین در دشت مرودشت و تختجمشید نیاز بهکار علمی دقیق و تحقیقات جدی دارد. برای ما مشخص است که حریم درجه یک تختجمشید تا ۱۰سال آینده با بیآبی مطلق مواجه میشود. دشت پارسه اکنون تبدیل به محدوده کشاورزی در تختجمشید شده و کشاورزی در این شهر وسیع باستانی که ویرانههای زیادی از تمدنهای مختلف را در خود جای داده است در حال انجام است. خشکسالی حوضه آبریز رودخانه سیوند و خشکیدگی چشمهها و قناتهای بسیاری که در دشت مرودشت، تختجمشید و پارسه قرار داشتند، موجب شد که دشت پارسه از یک باغشهر دوره هخامنشی به پهنه خشک با ویرانههای متعدد تبدیل شود. بحران فرونشست البته در دشت پارسه شدیدتر از تختگاه تختجمشید است؛ چون تختجمشید در کوهپایه بنا شده و فرونشست آن با فرونشستهایی که در باروی خشتی نقشرستم وجود دارد، متفاوت است. کوه رحمت و کوه حسین در تختجمشید از نظر گسل و زمینشناسی تفاوت دارند و به همین دلیل میزان تأثیرگذاری فرونشست در این دو بخش متفاوت است. در نقشرستم بهدلیل وجود گسلهای زمینشناسی، حجم فرونشست بیشتر است؛ ضمن آنکه مسئله فرونشست و زلزله مسئله دائمی دشت مرودشت بوده که در دوره هخامنشیان و دورههای بعد هم اتفاق افتاده است. تختجمشید در دامنه یک کوهسنگی و صخره بنا شده و فونداسیون پیرامونی آن از بلوکهای سنگی است که از دامنه همان کوه برداشت شده است؛ بنابراین در سطح تختگاه تختجمشید، تأثیرات فرونشست چندان زیاد نیست، اما اگر ادامه پیدا کند، خطرناک است. در محدوده حریم درجه یک تختجمشید و دشت پارسه، فرونشستها عمدتا در نقاطی هستند که زمین رسوبی است. بهدلیل سستبودن بافت خاک در لایههای سطحی و زیرین، دشت پارسه تأثیر بیشتری از فرونشست گرفته است. هماکنون برنامه ۱۰ساله پایان کشاورزی در دشت پارسه برای تغییر کاربری کشاورزی به پهنه گردشگری در دروازه پردیس پارسه و تل آجری در حال انجام است تا جامعه محلی متوجه شود میتوان از کشاورزی به گردشگری در پهنه تاریخی مهمترین شهر تاریخی ایران باستان، یعنی پارسه به رفاه بیشتر رسید و نرخ فرونشست را نیز کاهش داد.
کد خبر 849192 منبع: روزنامه همشهری برچسبها تخت جمشید فرونشست زمین تاریخ - باستان شناسی فرهنگ - میراث فرهنگی مجله آثار باستانی ایران